Necrologie - bron: NRC, door Gijsbert van der Wal, 20 december 2022

Ger Luijten: een zeldzaam begeesterde kenner van de teken- en prentkunst

Ger Luijten (1956-2022) | kunsthistoricus

Na een carrière bij Museum Boijmans van Beuningen en het Rijksmuseum was Ger Luijten de onvermoeibare directeur van de Fondation Custodia, een Nederlandse kunstverzameling in Parijs. Onder zijn leiding kwam die tot grote bloei.

Tijdens een verblijf in Nederland is maandagochtend de kunsthistoricus Ger Luijten overleden, directeur van de Fondation Custodia in Parijs. Hij overleed plotseling aan een hartaanval en is 66 jaar geworden. De Fondation Custodia heeft dat dinsdag bekendgemaakt. Luijten gaf sinds 2010 leiding aan de instelling, die de wereldberoemde kunstverzameling van de Nederlandse collectioneur Frits Lugt (1884-1970) beheert en presenteert.

Onder Luijtens directoraat veranderde de Fondation Custodia in het afgelopen decennium van een tamelijk gesloten studiecollectie in een zeer toegankelijk „huis voor de kunst op papier”, zoals hij het zelf noemde.

Op dit moment zijn er in de expositiezalen aan de Rue de Lille twee door hem geïnitieerde tentoonstellingen te zien, een keuze uit de negentiende-eeuwse Franse tekeningen uit eigen bezit en een overzicht van de tekeningen en aquarellen van Léon Bonvin (1834–1866), een relatief onbekende Franse kunstenaar die dankzij de inspanningen van Luijten en zijn conservatoren nu stevig op de kunsthistorische kaart staat. Bij de laatste tentoonstelling verscheen ook een oeuvrecatalogus van Bonvins werk.

Aanwinsten

De huidige tentoonstellingen zijn tekenend voor wat Luijten, wiens grote kennis gepaard ging met een zeldzaam aanstekelijk enthousiasme, beschouwde als de taak van de Fondation Custodia: gedegen kunsthistorisch onderzoek doen en dat onderzoek vervolgens in aantrekkelijke tentoonstellingen en boeken presenteren aan een breed publiek.

Toen het Institut Néerlandais – het Nederlands cultureel instituut in Frankrijk dat meer dan vijftig jaar in een gebouw van de Fondation gevestigd was – eind 2013 werd opgeheven, besloot Luijten de vrijgekomen ruimte vlakbij de Assemblée Nationale niet voor veel geld aan de regering of een ambassade te verhuren, maar te blijven gebruiken voor de kunst, voortaan onder de vlag van de Fondation Custodia zelf. Hij liet zowel het tentoonstellingsgebouw aan de straatzijde als het achttiende-eeuwse onderkomen van de Collectie Frits Lugt daarachter grondig renoveren en moderniseren.

Het tentoonstellingsprogramma lag steeds mooi in de lijn van de verzameling: oude tekeningen uit de collectie werden bijvoorbeeld gecombineerd met verwante tekeningen uit andere musea of, in de tentoonstelling Drawings for Paintings in the Age of Rembrandt (2016), met de schilderijen waarvoor zij een studie waren.

Omdat tekeningen van het kaliber dat Frits Lugt in de eerste helft van de twintigste eeuw bijeenbracht – de Rembrandts en Michelangelo’s – tegenwoordig onbetaalbaar zijn, besloot Luijten bij het uitbreiden van de collectie een andere richting in te slaan. In de afgelopen jaren wist hij veel mooie aanwinsten toe te voegen aan de deelverzameling negentiende-eeuwse olieverfschetsen.

Olieverfstudies vervulden in de negentiende eeuw eenzelfde functie als tekeningen in de eeuwen daarvoor: ze gingen aan de officiële kunstwerken vooraf en geven daardoor inzicht in het denken en uitproberen van een kunstenaar. Een keuze uit de snel groeiende verzameling olieverfschetsen – die dankzij Luijten inmiddels werken van onder meer Constable, Degas, Delacroix en Corot omvat – werd afgelopen winter in Parijs getoond in combinatie met vergelijkbare olieverfstudies uit het Fitzwilliam Museum in Cambridge en de National Gallery of Art in Washington.

Boijmans en Rijksmuseum

Dergelijke prestigieuze tentoonstellingen waren ondenkbaar zonder Luijtens vele goede, vaak vriendschappelijke contacten in de internationale museumwereld. Zijn directoraat in Parijs was de kroon op een toch al indrukwekkende staat van dienst. In de jaren tachtig werkte hij in Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam en van 1990 tot 2010 in het Rijksmuseum in Amsterdam, waar hij vanaf 2001 hoofd was van het Rijksprentenkabinet, de afdeling kunst op papier.

Daar haalde hij onder meer royaal de Nederlandse kunst van na de Tweede Wereldoorlog in huis, waar het Rijksmuseum eerder tot ongeveer 1940 had verzameld. Luijten vond dat die twintigste-eeuwse prent- en tekenkunst ‘niet eenkennig’, maar ‘in de volle breedte’ moest worden verworven: Mondriaan en Armando moesten vertegenwoordigd zijn, maar minder bekende figuratieve tekenaars evengoed. En illustratoren als Peter van Straaten en Dick Bruna.

„Geen partij kiezen, zoals de stedelijke musea voor moderne kunst doen, maar ruimhartig, door alle richtingen heen, het beste verzamelen”, zo vatte hij in 2010 het beleid samen in NRC. „Zodat volgende generaties steeds opnieuw kunnen bepalen wat zij het meest interessant of belangrijk vinden.’

In de Fondation Custodia liet Luijten parallel aan tentoonstellingen van oude kunst op papier ook geregeld werk zien van hedendaagse tekenaars en grafici, om te benadrukken dat er tot op de dag van vandaag wordt gewerkt in de traditie van de oude meesters die Frits Lugt verzamelde. Luijten hoopte tot na zijn zeventigste als directeur te kunnen aanblijven. Zijn hoofd was nog boordevol plannen voor tentoonstellingen en boeken. Hij leefde met de kunst en liet anderen genereus in dat leven delen.

Met zijn vrouw en zoontje woonde hij in de directeurswoning boven de Fondation en iedereen die in de buurt was – vrienden, kennissen en zelfs vrienden van vrienden – kon, als hij thuis en beschikbaar was, rekenen op een persoonlijke rondleiding door de tentoonstellingen en langs het tekeningendepot en de wanden met olieverfschetsen. Ook op zondag. Frits Lugt zou verguld zijn geweest met zo’n toegewijde opvolger. Voor de Fondation Custodia wordt het nu een zware opgave een opvolger te vinden voor Ger Luijten.

Nog meer lezen?

Hier is ook het In Memoriam te lezen dat Chris Stolwijk schreef, algemeen directeur van het RKD | Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, over Ger Luijten.