Column van voorzitter Annette de Vries

Perpetuum Mobile: creativiteit door beweging

Het is  de meest opmerkelijke transfer in de culturele sector in tijden. Het vertrek van Wim Pijbes als hoofddirecteur van het Rijksmuseum naar Museum Voorlinden in Wassenaar. Hoe mooi het – in september te openen – museum, inclusief de unieke particuliere collectie moderne en hedendaagse kunst van zakenman Joop van Caldenborgh ook is:  wie had dit verwacht? Tegelijkertijd is het een carrièrestap die te prijzen valt. Het laat zien dat ‘groots en meeslepend’ in het culturele veld niet is voorbehouden aan de grote jongens onder de (internationale) musea. Uitdaging, fascinatie en creativiteit zijn juist ook te vinden aan de ‘periferie’. In musea die nog aan het begin staan en een wereld te winnen hebben. In musea die bruisen van de creativiteit bij het zoeken naar nieuwe vormen van interactie tussen mens en kunst. Want daar gaat het in de kern bij kunstgeschiedenis om: objecten in hun maatschappelijke context, toen en nu. De context waarin ze tot stand kwamen en de context waarin ze in elke tijd opnieuw worden beleefd.

Daarom zijn musea nooit klaar met hun werk. Steeds opnieuw moeten ze verhalen bedenken en presenteren waartoe het publiek zich op een zinvolle wijze kan verhouden. Het is als bij een vioolconcert dat de luisteraar bijzonder raakt. Een goed gespannen instrument en de begaafde hand van de musicus zijn niet afdoende. Ergens ontstaat een klik tussen muziek en toehoorder en daar moeten we, ook bij het kijken naar kunst, naartoe. En als we denken te weten hoe die klik werkt,  is de situatie weer veranderd en begint het creatieve proces opnieuw. Permanente educatie heette dat ooit: goede professionals zijn nooit klaar met leren. Lees daarom ter inspiratie het interview met zelfstandig curator Nina Folkersma, die o.a. betrokken is bij De Grote Kunstshow in de Stadsschouwburg in Amsterdam en de Rotterdamse Schouwburg.  De Grote Kunstshow benut het theater om beeldende kunst op een andere, aansprekende manier voor het voetlicht te brengen. Met licht en geluid, drama en verstilling, gesprek en monoloog presenteren de kunstwerken zichzelf of vertellen anderen, geïnspireerd op het werk, hun verhaal. Een van de vele pogingen om kunst in de kijker en daarmee bij de kijker te krijgen.

Aanhoudende museale creativiteit kan echter niet zonder verdieping door onderzoek.  Vorm zonder inhoud draagt het gevaar in zich dat museale presentaties flinterdun worden. Maatschappelijke veranderingen maken dat musea kritisch en nieuwsgierig de kennis over de eigen collectie moeten blijven verdiepen. Omwille van het behoud én de relevantie van de collectie. Sinds de drastische bezuinigingen van enkele jaren geleden resteert slechts een aantal musea met een – gefinancierde - wetenschappelijke onderzoekstaak. Andere musea mogen natuurlijk onderzoek doen, maar hebben hier geen middelen meer voor. Recentelijk luidde het Letterkundig Museum de noodklok. Dit museum is door de bezuinigingen van de overheid niet meer in staat haar wetenschappelijke taak goed uit te voeren. ‘Zo verslonst het literaire erfgoed’ kopte de NRC. En dit is niet het enige museum dat zich hierover zorgen maakt.

De sectie musea, gastredacteur van dit nummer van Kunsthistorici, koos niet voor niets ‘onderzoek’ als thema. Manon van der Mullen schreef het artikel Think Big! over het (nog) niet gebruiken van big data door kunsthistorici. Digitale hulpmiddelen zijn er volgens haar niet alleen om onderzoeksvragen te beantwoorden, maar juist ook om nieuwe onderzoeksvragen te stellen. Lars Hendrikman buigt zich in zijn stuk over de ervaringen met het conservatorenstipendium. En VNK-bestuurslid Frederic Baas stelt in zijn column dat onderzoek het ondergeschoven kindje van museale praktijk dreigt te worden.

Op deze plaats ook aandacht voor de wisselingen van de wacht binnen de VNK. Per 1 februari jl. is Eline Levering aangesteld als officemanager van de VNK. Zij stelt zich verderop in dit Bulletin voor. Eline gaat de functies van Marie-Louise de Ridder en Annemiek Rens combineren. Marie-Louise verzorgde jarenlang de ledenadministratie en registratie van de al maar groeiende VNK-activiteiten. Een stille kracht achter de schermen. Annemiek stond aan de basis van de geheel vernieuwde website en de online communicatiemiddelen van de VNK. De maandelijkse nieuwsbrieven en het Bulletin Kunsthistorici groeide onder haar leiding uit tot uiterst lezenswaardige en verrassende producties. Social media kwam tot bloei. Met een inzet die verre haar contract te boven ging, wist ze de VNK steviger te positioneren.  Ook binnen het bestuur zijn er wisselingen geweest. Anne  van Egmond, bestuurslid vanaf 2011, was medeorganisator van vele workshops en bijeenkomsten. Zij was in het bestuur verantwoordelijk voor het (laten) opstellen van de bibliografie en heeft in belangrijke mate bijgedragen aan de professionalisering daarvan. Renske Cohen Tervaert was secretaris vanaf 2012. Met haar laptop legde ze alles vast, zorgde voor lijn in de besluitvorming en organiseerde talrijke activiteiten. Altijd bereid om iets op te pakken. Renske heeft zich, samen met Judith Niessen en anderen, enorm ingezet voor het 75-jarig jubileum van de VNK. Wat een klus is dat geweest. Dat kenmerkt Renske: geen berg is voor haar te hoog. De taak van Anne wordt overgenomen door bestuurslid Arjan de Koomen (sectie universiteiten) en door officemanager Eline Levering (coördinatie bibliografie). De nieuwe secretaris van het VNK-bestuur is Geerte Broersma; ook zij stelt zich in dit Bulletin voor.  Zo blijft de VNK-karavaan – al 76 jaar lang – onderweg naar de toekomst. Het is fantastisch dat steeds weer nieuwe kunsthistorici bereid zijn het stokje over te nemen. Voor degenen die nu afscheid nemen, rest ons een diepe buiging en welgemeende dank voor hun enorme inzet!