Kunstgeschiedenis 2.0.

Hoe AI het vak verandert

De Kunsthistorische Dag vindt dit jaar plaats op 25 oktober bij KNAW / Het Trippenhuis in Amsterdam (de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen). De VNK bestaat 85 jaar, dus het wordt een lustrumprogramma. Het thema is dit keer de impact van AI op ons vak.

KUNSTGESCHIEDENIS 2.0

We kunnen er niet omheen, ook in ons vak heeft de toepassing van Artificial Intelligence (AI) zijn intrede gedaan. Musea experimenteren met AI gegenereerde chatbots die worden ingezet als een gepersonaliseerde museumgids. Ook zien we  toepassingen, zoals pattern recognition om een echt schilderij van een vervalsing te onderscheiden. Wordt de connaisseur vervangen door de computer? In deze lustrumeditie van de Kunsthistorische Dag buigen we ons over de veranderingen in ons vak als gevolg van de opmars van AI.

In de ochtend bespreken we de toepassing van AI in de museumwereld en in de middag hoe AI kan worden toegepast in het kunsthistorisch onderzoek. Een divers gezelschap van sprekers buigt zich over het thema. De lezingen worden afgewisseld met korte intermezzo’s waarin kunsthistorici praktische toepassingen en ervaringen met AI met ons delen.

Museale toepassingen

De kansen en bedreigingen van AI komen aan bod, maar ook de ethische vraagstukken die voortvloeien uit de toepassing van AI. Deze dag biedt een brede blik - en voor velen misschien een introductie - in de huidige en toekomstige technologische ontwikkelingen van ons vak.

Prijsuitreiking

Traditiegetrouw reikt de jury deze dag ook de Karel van Manderprijs uit aan de auteur van de meest belangwekkende kunsthistorische publicatie. Dit jaar wordt tevens de Jan van Gelderprijs uitgereikt voor een waardevolle kunstpublicatie aan een jonge en veelbelovende Nederlandse kunsthistoricus < 35 jaar. En natuurlijk is er tijd om bij te praten tijdens een lunch en gezellige borrel.

Programma

12:30 – 13:00 Inloop, ontvangst met koffie en thee

13:00 – 14:15 A.I. in het museum

Sprekers zijn o.a.

• James Hannan, Hoe AI-museumgidsen kunnen helpen in publieksbegeleiding
• Maretta Johnson, AI en maatschappijkritiek in Atlas Van Stolk
• Mónica Guimarães Cruz, Beeldherkenning & het Papillottenproject
• Naftalie Hershler, Hoe AI Piet Mondriaan tot leven wekt

14:15 – 14:45            PAUZE 

14:45 – 16:00 A.I. in het kunsthistorisch onderzoek

Sprekers zijn o.a.

• Houda Lamqaddam, AI-supported digital art history: Methods and opportunities
• Franz Kaiser, Over het gebruik van kunstmatige intelligentie bij het authenticeren van kunstwerken
• Rob Erdmann, Artificial Intelligence Tools for Art Historians

16:00 – 16:15 KORTE PAUZE

16:15 – 17:00 Uitreiking Kunsthistorische prijzen

17:00 – 18:30 FEESTELIJKE BORREL

Meer informatie over de sprekers volgt onderaan dit nieuwsbericht!

Aanmelden

Wij hebben ons helaas genoodzaakt gezien om het programma aan te passen van een dagvullend programma naar een middagprogramma. Dat betekent dat de lezingen nu starten om 13:00. Vanaf 12:30 bent u van harte welkom voor een kopje koffie of thee. Omdat door deze wijziging ook de lunch is komen te vervallen, is de deelnemersbijdrage aangepast.

Deze is nu conform voorgaande jaren, toen we ook alleen een middagprogramma verzorgden. VNK-leden betalen nu €10, Jong VNK-leden €7,50 en niet VNK-leden €25. Mocht u zich nog niet hebben aangemeld: het kan nog! Stuurt u dan een berichtje naar jaardag@kunsthistorici.nl.

Aanmelden via jaardag@kunsthistorici.nl o.v.v. je naam en of je VNK-lid bent. Wij sturen je een factuur, na betaling hiervan is je aanmelding bevestigd.

Nog geen (Jong) VNK-lid? Als je je nu aanmeldt als VNK-lid, betaal je geen contributie over 2024. Je kunt dan tegen het gereduceerde tarief deelnemen aan de Kunsthistorische Dag. Aanmelden als VNK-lid doe je hier: https://www.kunsthistorici.nl/lid-worden/

Meer info sprekers

Maretta Johnson 

Johnson is conservator Erfgoed bij Museum Atlas van Stolk, een  museum dat vele politieke prenten en spotprenten in de collectie heeft. Maretta zal spreken over AI gegenereerde afbeeldingen als weergave van een tijdsbeeld die de beschouwer aanmoedigt om op die tijd te reflecteren en sociale of maatschappelijke kwesties bloot te leggen, zoals de prenten van het museum dat ook doen.

Haar aandachtsgebieden en specialisaties zijn de Vroegmoderne printcultuur, politieke prenten, (vroegmoderne) cartoons en satires,  nieuwsalbums en verzamelpraktijken. Momenteel doet zij onderzoek naar de politieke en publieke functie van verzamelalbums met politieke prenten en nieuwsprenten die de nadruk leggen op het in beeld brengen van historische gebeurtenissen. Het startpunt hiervoor is  het album van Willem Luytsz van Kittensteyn (1613).

Monica Guimarães Cruz 

Mónica Guimarães Cruz studeerde aan de Universiteit van Lissabon af als bioloog, en voltooide tevens een master in ethologie aan het Instituut van Toegepaste Psychologie in Lissabon (ISPA). Sinds 2019 werkt ze in Naturalis als coördinator van het Papillottenproject, waar ze o.a. verantwoordelijk is voor het aansturen van een team van 30 vrijwilligers die een grote vlindercollectie digitaliseren. 

Het Papillottenproject is in 2016 opgezet met het doel een van de belangrijkste natuurhistorische collecties van vlinders uit Zuidoost-Azië te ontsluiten voor de wetenschap. Deze collectie bevat ongeveer 400.000 vlinders in driehoekig gevouwen krantenknipsels (papillotten) die deels verzameld zijn in de jaren ‘30 en ‘50 door J.M.A van Groenendael in Indonesië. Het project loopt sinds 2016 en tot op heden zijn er bijna 280.000 vlinders op deze manier gedigitaliseerd.

De determinatie van de vlinders is een belangrijk doel van het project en gebeurt tot nu toe achteraf door specialisten. Deze specialisten worden echter steeds schaarser en hun kennis dreigt daarmee verloren te gaan. Met behulp van beeldherkenning op basis van deep learning is het nu mogelijk soortherkenning voor een aanzienlijk deel te automatiseren.

Door een hoge en steeds groeiende productie van beeldmateriaal, die gepaard gaat met een hoge uiterlijke herkenbaarheid en digitaliseringsgraad van dagvlinders, leent het Papillottenproject zich uitstekend als testcase voor het toepassen van beeldherkenning in museum(deel)collecties. Door voort te bouwen op de succesvolle beeldherkenningspilot van 2017 en de resultaten van het project Automatische beeldherkenning als instrument voor museumcollecties (2019-2022), zal de wetenschappelijke waarde van deze natuurhistorische collectie verhoogd worden. Dit zal weer de basis vormen voor toekomstig onderzoek op het gebied van verspreiding van soorten en uiteindelijk het toepassen daarvan op natuurbehoud.  

Franz Kaiser

Franz Kaiser is CEO van de Karel Appel Foundation. Hij bespreekt het beleid van de stichting met betrekking tot de toepassing van AI bij het authenticeren van schilderijen. Aan de hand van een praktische casus zal hij de typische misverstanden illustreren en de kritiek op de betrouwbaarheid van deze toepassing bespreken. 

Kaiser (*1957, Boppard, Duitsland) is curator en schrijver op het gebied van moderne en eigentijdse kunst, woonachtig in Den Haag en Parijs. Hij studeerde Kunstgeschiedenis, Sociologie en Filosofie aan de Universiteit van Kassel en promoveerde aan de Universiteit Leiden op de relatie tussen kunst en werkelijkheid. Na een carrière in verschillende Franse en Nederlandse instellingen was hij directeur van het Bucerius Kunstforum (ZEIT Stiftung) en hoogleraar aan de HFBK (Hochschule für Bildende Künste) in Hamburg. Sinds 2021 is hij directeur van de Karel Appel Foundation in Amsterdam.

Robert Erdmann

Robert Erdmann is hoogleraar Conservering en Restauratie (o.a. computationele materiaalkunde) aan de UvA. Hij zal spreken over de mogelijkheden die AI biedt om slim om te gaan met de enorme hoeveelheid data waar kunsthistorici tegenwoordig over kunnen beschikken.

Hij zal ons deze mogelijkheden tonen aan de hand van diverse AI tools die hij zelf heeft ontwikkeld, zoals geautomatiseerde canvas-analyse; automatische identificatie van zilverkeurmerken; op fysica gebaseerde beeldverwerking om watermerken in werken op papier bloot te kunnen leggen; een AI-gebaseerde zoekmachine voor afbeeldingen in het culturele erfgoedveld; een "Morelli's Vision"-tool voor AI-ondersteunde vergelijking van schildertechnieken; een tool voor analyse van chemische scans om de pigmenten en opbouw in schilderijen aan te tonen; en meer. In alle gevallen zijn de tools ontworpen om de (werk)kracht van de kunsthistoricus te vergroten, 'sleurwerk' weg te nemen en de wetenschapper in staat te stellen verder en sneller te gaan in zijn onderzoek. Erdmann spreekt in het Engels.

Erdmann promoveerde in 2006 aan de University of Arizona, waarna hij daar werkzaam was op het 'Department of Materials Science and Engineering' and binnen het 'Program in Applied Mathematics', Hij werkte daar aan multiscala material process modelling en image processing voor cultureel erfgoed. In 2014 verhuisde hij naar Amsterdam om full time te kunnen werken aan de combinatie van material Sciences, computer science en image science. Zijn doel is om een bijdrage te leveren aan het toegankelijk maken, behouden en begrijpen van cultureel erfgoed. Tussen 2014 en 2024 was hij senior scientist bij het Rijksmuseum en sinds 2014 is hij hoogleraar conservation science aan de faculteit Sciences en Geesteswetenschappen van de UvA.

James Hannan

James Hannan is conservator moderne kunst bij Museum van Bommel van Dam in Venlo. Op 2 december 2023 had het museum een primeur: de eerste AI-museumgids van Nederland. In samenwerking met Navi Noa ontwikkelde het museum een app, aangedreven door kunstmatige intelligentie, met als doel om op laagdrempelige wijze de bezoekerservaring te verrijken. Tijdens een bezoek aan de tentoonstelling A Long Homecoming: een eeuw Shinkichi Tajiri kon de app antwoord geven op alle vragen over de kunstenaar en de gepresenteerde werken die bij de gebruikers opborrelden. Tijdens dit intermezzo deelt conservator James Hannan zijn inzichten en ervaringen met de toepassing van AI in publieksbegeleiding.

Hannan sloot zijn master aan de Universiteit Utrecht af in 2021 met een onderzoek over de uitdagingen van het presenteren van net-art in musea. Na eerst gewerkt te hebben als freelance tentoonstellingsmaker werkt hij sinds 2022 als conservator moderne kunst bij museum van Bommel van Dam.

Houda Lamqaddam

In haar presentatie geeft Houda ons een overzicht van AI-gestuurde methoden in kunsthistorisch onderzoek, met een focus op de analyse van visuele kunst. Ze licht toe hoe AI verbeteringen kan bieden voor de traditionele benaderingen om enorme datasets te analyseren en patronen te ontdekken.

Naast de technische aspecten gaat Houda ook in op de dynamiek van de interactie tussen onderzoekers en AI, met de nadruk op de rol van de kunsthistoricus bij het vormgeven van onderzoeksvragen en methodologieën. Ze bespreekt tevens hoe we de rol van de onderzoeker in een veranderend onderzoekslandschap kunnen heroverwegen.

Lamqaddam is universitair docent Culturele Data Analyse aan het departement Media Studies van de UvA. Haar onderzoek richt zich op informatievisualisatie en AI als ondersteuning voor kunsthistorisch onderzoek. Ze is associate editor van het Journal of Visualization and Interaction en lid van het organiserend comité van de Visualisation for the Digital Humanities workshop die samen met IEEE VIS Conference wordt gehouden. Haar presentatie is Engelstalig.

Naftalie Hershler

Hershler is een van de aanjagers van het gebruik van AI binnen het Nederlandse onderwijs en helpt tevens musea met technologische innovaties. We kijken uit naar zijn presentatie 'Hoe AI Piet Mondriaan tot leven wekt'. Tijdens de Kunsthistorische Dag, vrijdagmiddag a.s., is Hershler een van de vier sprekers in het blok over AI in het museum. Er zijn nog wat kaarten beschikbaar.

Hershler gebruikt AI voor verschillende projecten, waaronder voor onderzoek naar de invloed van oom en leraar Frits Mondriaan op de abstracte ontwikkeling van Piet Mondriaan. Met zijn stichting de Kunsttunnel realiseert Hershler een VR-versie van de studio van Piet Mondriaan aan de Rue du Départ in Parijs, zodat dit gesammt-kunstwerk wereldwijd toegankelijk wordt.

Bezoekers worden ontvangen door een AI-gestuurde Piet Mondriaan-avatar, met wie ze kunnen praten en die vertelt over leven, studio en werk van Mondriaan. Tijdens deze presentatie worden de technische realisatie van dit project en de ethische vragen die rijzen bij het gebruik van AI om kunsthistorische figuren tot leven te brengen besproken.

Hershler is kunsthistoricus, educator, sociaal ondernemer en innovator. Hij is de oprichter en directeur van de Kunsttunnel, een stichting die zich bezighoudt met 19e/20e eeuwse vrouwelijke kunstenaars waaronder de Amsterdamse Joffers en ook met Piet en Frits Mondriaan.

De Kunsttunnel initieert exposities en projecten, doet onderzoek en publiceert. De stichting beschikt over een omvangrijke collectie in particulier bezit welke in bruikleen aan musea worden gegeven.